Cách viết chữ Nôm "xót xa" trong Truyện Kiều 1902

"Xót xa" là một từ kép. Trong Truyện Kiều có 12 câu có từ kép này. Vấn đề là ở chỗ cụ Phó bảng Kiều Oánh Mậu (mà tôi sẽ viết tắt là KOM) lại viết bằng các chữ Nôm khác nhau.

1. 
2. 

Chữ "Xót" được ghép bởi bộ tâm và chữ "xuất". Chữ Hán "xuất" không lạ gì với người Việt Nam. Các bác lái xe luôn viết 4 chữ "Xuất nhập bình an" lên xe của mình. Tôi nghĩ đó là chữ đẹp, chữ tốt vì nó thể hiện nguyện vọng thiết tha của người lái xe.


Bàn về cách viết thứ nhất. Chữ "xa" 車, ai đánh cờ tướng không lạ gì quân "xe" này.

ba chữ "xa" ghép lại thành chữ "oanh" 轟 (vang lừng), có chữ "oanh liệt" 轟 烈  (vang lừng rực rỡ).
Vì vậy chữ "xót xa" thứ nhất đã bàn xong.

Bàn về cách viết thứ hai. Chữ thứ hai của dòng 2 ở trên là chữ "sa" (trong chữ quốc ngữ). Như vậy KOM đã đọc "xót sa" thành "xót xa". Cho đến ngày nay dù KOM đã viết kiểu gì thì người Việt Hiện đại đều đọc là "xa" hết.
Nói thêm về chữ . Đây là chữ Hán được KOM mượn để viết chữ "xa" như tôi đã trình bày ở trên.

Thiều Chửu giải thích chữ "sa" này như sau (tôi list nghĩa phổ biến):

1.  Danh từ, nghĩa  là cát, đất cát, bãi cát.
2. Động từ nghĩa là đãi, thải, gạn đi. Như sa thải 沙汰 đãi bỏ bớt đi.

Chữ "sa" này, bỏ đi bộ "thuỷ" (ba quẹt đầu) còn lại là chữ 少 thiểu hoặc thiếu. Con trai của "đại gia " được gọi là "thiếu gia", trong Triều giúp việc cho "Thái sư" (thầy của vua) là "thiếu sư".

Chữ ở trên của chữ "thiểu/thiếu" là chữ tiểu 小. Phản nghĩa của "tiểu" là "đại" 大. Có một trò chơi (ăn tiền), gọi là "tài xỉu" 大 少. Lắc hai con xúc sắc, nếu kết quả có tổng hai mặt lớn hơn 7 gọi là tài (đại), nhỏ hơn 7 gọi là xỉu (tiểu). Nếu tổng là 7 thì tài và xỉu đều thua, ai đánh 7 được chung gấp đôi. Trong trường hợp này nếu không ai đặt 7 thì nhà cái ăn hết.

Chữ đại 大 thêm chấm ở dưới thành chữ "thái" 太 (thái quá), thêm chấm ở trên thành chữ khuyển 犬 (con chó), khuyển phệ 犬 吠 là chó sủa.


PS. Tất cả chữ Hán trong bài này không lạ với người Việt chúng ta, chỉ có điều các bạn không để ý thôi.

Khổ một nỗi KOM còn viết chữ "xót" một cách khác là , bên trái là bộ tâm, bên phải là chữ "tốt". Ai đánh cờ tướng không lạ gì con tốt, nhưng đó là "tốt đỏ", "tốt xanh" thường là chữ binh 兵 , nhưng tôi tin hầu hết các bạn đều đọc là "tốt" cả. Kệ! "tốt" hay "binh" gì cũng đều là "binh nhì" hết.

Ngồi buồn viết bậy bạ, mất thì giờ mọi người quá. Xin lỗi nha.